Ik heb gefaald… als eigenaar, dierenliefhebber, als trainer, als instructeur… hebben we de goede beslissingen gemaakt… had ik maar… hadden we anders moeten handelen? Hadden we voor andere methodes en therapieën moeten kiezen? Hoe heb ik dit kunnen missen?! Maar ook waarom? Ik kan dit! Of toch niet…. Ja! Zie je wel eindelijk verbetering… of toch niet… ben ik wel de juiste persoon om haar te begeleiden? Wat kunnen we nog meer? Wat kan nog anders? Hoe lang kunnen we doorgaan? Heb ik het zo verkeerd ingeschat?:..onbegrip… goed bedoelde adviezen.. twijfel.. vastberadenheid.. wat als het niet beter wordt?
Slechts een greep uit de gedachten die de afgelopen jaren door mijn hoofd zijn gegaan. Om te stellen dat de afgelopen 3 jaar een achtbaan zijn geweest is een understatement. Het heeft dan ook lang geduurd voor ik ons verhaal kon opschrijven, de laatste dagen ging het makkelijker, als vanzelf.
De behoefte om ons verhaal te delen werd nu sterk genoeg om het definitief op te schrijven. Gedreven door de behoefte om een taboe te doorbreken, een hond met gedragsproblematiek maakt je namelijk geen slechte eigenaar.
Ik heb gefaald… als eigenaar, dierenliefhebber, als trainer, als instructeur…
Sky is een kleine 3 jaar geleden in ons leven gekomen. Een 8 maanden oude border collie. Een puber die wij genoeg uitdaging en begeleiding konden bieden. Althans dat dachten wij. Wij hadden al een heerlijke, toen bijna 4 jaar oude, dame. Zij had ons al enige opvoedkundig uitdaging geboden en we hebben veel van haar geleerd. Yoshi, een kruising border collie, is mijn beste maatje. Een hond waar ik mee kan lezen en schrijven. Een echte dame en altijd bereid om samen te werken. Daarnaast ben ik voor mijn start als kynologisch instructeur en de daarbij behorende opleidingen altijd bovengemiddeld geïnteresseerde hondeneigenaar geweest. Ik las alles wat los en vast zat, wou overal het fijne van weten. Ik had tevens al menig cursus gevolgd. Genoeg bagage en een stabiele basis om een dergelijke hond een thuis te bieden.
Sky komt van een “goede broodfokker”. Daar bedoel ik mee dat de beste meneer behoorlijk gewiekst te werk ging. De pupjes waren in “ huiselijke sfeer opgegroeid, mama netje aanwezig” etc. Wat meneer daarbij niet vertelde was dat de pups, in die cruciale eerste weken, eenzaam in een donkere kist zaten te wachten tot een potentiële pupkoper op bezoek kwam. Naast een, waarschijnlijk niet heel goed doordachte match tussen pap en mams was dit niet de meest ideale start voor een pup. Sky stond dan ook al 2-0 achter voor haar leven überhaupt was begonnen.
Veel van Sky haar gedrag was te verklaren, zeker als je rekening houdt met waar ze vandaan komt.
Allereerst is Sky voornamelijk een hele lieve hond met een zacht karakter die geniet van aandacht en graag met je werkt. Het is een hond die je hart steelt en dat maakt dat we voor haar door het vuur zouden en zijn gegaan. Ze is slim, heel erg slim, heel nieuwsgierig en mijn eeuwige puppy. Veel van Sky haar gedrag is aardig te verklaren als je rekening houdt met haar eerste weken bij de fokker. Zo kon Sky niet omgaan met grote en open ruimtes. De woonkamer, onze heerlijke ruime tuin, kruisingen in een bospad, de heide, het strand en waren minimale prikkels al reden voor een “meltdown”. Verklaren ja… daar ben ik goed ik geworden. Waarom doet een hond wat hij doet, wat is de motivatie, wat wil hij er mee bereiken… maar dan wat is de oplossing? Dit antwoord kwam meestal minder makkelijk. Iedere dag was er een bepaalde mate van onrust. Vaak stress en uiteindelijk, ondanks al onze inspanningen, tekenen van chronische stress en steeds vaker ongemak en frustratie. Begrijp mij niet verkeerd zij was niet alle dagen zo. Er waren dagen dat het goed ging en dat ik heerlijke wandelingen met haar, alleen, kon maken. Dagen die hoop gaven en maakte dat we door konden gaan.
Omdat ik weet dat veel probleemgedrag zijn oorzaak heeft in fysiek problemen hebben we haar meermaals laten onderzoek door een dierenarts. Echter door de hoeveelheid stress die hier bij kwam kijken kwam hier nooit veel uit. Er leek niet veel aan de hand… en toch er bleef iets bij mij knagen. Ze liep niet duidelijk kreupel en als je haar zag rennen en spelen was er ook geen vermoeden dat er ook maar iets mis zou zijn. Ze was gewoon ook mijn “gekke” puppy, een hond met een rugzakje maar met goede begeleiding en geduld zouden we er wel komen. Toch was al onze energie, begeleiding en training niet genoeg om haar echt vooruit te helpen. Zo ging Sky in menig situatie “uit”. Ze was dan compleet onbereikbaar. Pupillen groot en volledig in fight or flight modus. Het was onvoorspelbaar wanneer haar emmer overliep en als deze overliep… Not a pretty picture. Alles, maar dan ook alles kon een trigger of de spreekwoordelijke druppel zijn. Pas als je een hond hebt die de wereld zo lastig vindt ga je je realiseren aan hoeveel prikkels zij maar ook wij dagelijks worden blootgesteld.
Ze was vaak slecht bereikbaar en daardoor moeilijk trainbaar. Ze kon geen rust vinden, nergens. In de bench ging ze op de tralies knagen of op de bodemplaat krabben ondanks uitvoerig benchtraining. Ze trok met enig regelmaat de haren uit haar staart. Iedere dag vertoonde ze wel enige vorm van ernstige frustratie.. Ondanks dat wij alles probeerde en faciliteerde om rust vinden zo makkelijk mogelijk te maken. Ze ging Yoshi opdrijven in verschillende situaties of probeerde dit te doen. Een nette correctie van Yoshi kwam niet binnen, ook op dit soort momenten was haar leervermogen laag. Hadden we het ene “probleem” opgelost, dan kwam het volgende de kop op steken. Yoshi was met de komst van Sky en alle onrust die dit meebracht inmiddels ook niet meer de stabiele hond die ze ooit geweest wa. Sterker nog Yoshi was met de komst van Sky serieus reactief geworden naar andere “vreemde” honden. Weer iets wat ik “anders” had moeten doen, zo dacht ik. Yoshi had meerdere confrontaties met andere honden gehad waarbij ze schade veroorzaakte. Gelukkig niet zodanig dat dierenarts ingrijpen nodig was, maar mooi was het niet. Maar door alles wat mijn honden aan gedrag lieten zien liep ik dagelijks op mijn tenen om beide dames dusdanig te managen dat zij en wij kwaliteit van leven hadden.
Ze was compleet onbereikbaar. Pupillen groot en volledig in fight or flight modus.
Gelukkig kwam het concept trainen op ons pad. Na diverse methodes te hebben geprobeerd paste dit goed bij mij en Yoshi en zelfs Sky bleek hier veel baat bij te hebben. Vol zijn we erin gedoken en hebben we ons deze methode eigen gemaakt. Yoshi werd van een hele onzekere hond, langzaam zelfverzekerder in een tal van situaties en ze leerde dat zij niets hoefde met de “spannende” dingen (cq honden) in haar omgeving. Ze werd hierbij uit eindelijk de beste hulp die ik kon wensen in de begeleiding en opvoeding van Sky.
Sky echter bleef wat achter, met haar kon ik nog niet de resultaten bereiken die bij Yoshi zo duidelijk zichtbaar waren. Hoewel ik ervan overtuigd was dat de methode op zich werkte, leek het bij Sky gewoon niet de vooruitgang te brengen die ik had gehoopt. Als je hoofd steeds zo vol zit en je emmer continu overloopt is leren natuurlijk ook heel lastig. Sterker nog met vlagen werd haar gedrag erger. We hebben haar geprobeerd te ondersteunen met diverse homeopatische middelen, echter allen zonder zichtbaar effect.
Het gekke was dat ze een heerlijke hond was juist tijdens haar loopsheid.
We hebben haar voldoende fysieke en mentale uitdaging gegeven, zonder te overdrijven, want dan werkt het averechts. We bouwden wat routine in en vaste rustmomenten. We volgden een zgn “Calmness protocol”. Veel kauwwerk, belonen voor niks, gevulde kongen en creatief voeren. We werkten aan focus en impuls controle. Allemaal met steeds minimale verbetering, de ene dag kon goed gaan, de volgende dag alleen ellende. Onbegrijpelijk als ik keek naar wat dezelfde training bij Yoshi en andere honden in mijn omgeving voor een resultaat gaven.
Pubertijd leek de eerste schuldige… een moeilijke tijd voor iedere hond (en eigenaar). Zeker wanneer je dan ook nog uit je vertrouwde omgeving wordt gehaald en maar ergens anders moet “aarden”. Dus consequent blijven, blijven trainen in een voor haar werkbare setting en tijd geven. We zouden haar tijd geven om te leren en haar laten zien dat de “grote boze wereld” best heel oké is. Echter werd haar gedrag met leeftijd niet beter.
Het gekke was dat ze een heerlijke hond was juist tijdens de loopsheid. Voor diegene die geen teef hebben, dat is niet perse de standaard. De dierenarts wist het ook niet goed. Het leek toch iets te maken te hebben met haar hormoonhuishouding. Ik had er bewust voor gekozen haar niet te vroeg te castreren om dat Sky laat volwassen leek te worden, zowel fysiek als mentaal. Dat zij op enig moment gecastreerd zou worden was wel duidelijk. De vraag was enkel wanneer is het juiste moment om haar zowel mentaal als fysiek zo gezond mogelijk te maken.
Na haar laatste loopsheid eind 2017 werd haar gedrag onhoudbaar. Na nog weer een keer met mijn neus in de boeken en nog een keer overleg met de dierenarts was het voor ons duidelijk. Sky was schijndrachtig en ik vermoedt dat dit niet de eerste keer was. Hoewel ik heel bekend ben met het fenomeen was, zoals alles bij Sky, alles net een beetje anders en heb ik het niet goed herkend. Wellicht was er iets niet goed maar haar baarmoeder, zo Sky kon (zelfs voor ons) loops ruiken terwijl zij nog lang niet loops hoefde te worden. We hebben haar helemaal door laten lichten, echo, bloedonderzoek etc. Maar bizar genoeg waren nergens echt afwijkingen te zien. Op enig moment hoopte ik gewoon dat ze iets zouden vinden. Iets dat haar gedrag zou verklaren.
Ze werd reactiever, sneller overprikkeld, onrustiger, ging meer drammen, sliep overdag niet of weinig en ging agressie vertonen richting Yoshi, met regelmatig een confrontatie tot gevolg. Maar goed we moesten dit even uitzingen, dachten we. Wederom zouden we haar zo goed mogelijk begeleiding en tijd geven tot de castratie kon plaatsvinden. Wat het resultaat van de castratie zou zijn was natuurlijk onduidelijk maar zij en wij zouden af zijn van die constante hormoonschommeling. We zouden hoe dan ook vanaf een iets stabielere plek kunnen gaan werken met haar.
Er was ons meerdere malen gedragsmedicatie aangeraden maar ik wou perse alle fysiek issues eerst boven tafel hebben. Bang dat we door de werking van de medicatie iets over het hoofd zouden zien, niet eerlijk vond ik.
In mijn achterhoofd knaagde nog steeds dat er wellicht meer mis was. Ik kon mijn vinger er niet goed opleggen en ook mensen om mij heen kon ik het niet goed uitleggen. Sky bleef heel mager bespierd en wat onhandig in haar lopen. Bijna als een pup of jonge hond. Ze liep nooit kreupel en was behoorlijk levendig maar toch maakte zij vaak een bezorgde indruk, de onrust bleef en zo nu en dan bewoog ze wat onhandig. Ze kon ontzettend rennen en spelen, als er wat opwinding in het spel was, maar naast de fiets kon ik haar niet enthousiasmeren tot een stukje galop. Dit vond ik vreemd voor een hond van die leeftijd en zeker eentje die toch vol met energie zat.
Moest ik nu echt zelf het wiel opnieuw uitvinden.
We hebben tot die tijd veel gemanaged en ondanks dat het voor velen om ons heen een dagtaak leek was het te doen. De situatie betrok nu niet langer alleen Sky maar ook de verhoudingen tussen Yoshi en Sky lagen overhoop. Een onhoudbare situatie. Ik kon destijds niet verklaren waar dat gedrag vandaan kwam. Wel wist ik zeker dat dit niet simpelweg twee teven waren die niet met elkaar door een deur konden. Hier was meer aan de hand. De relatie tussen Yoshi en Sky was als Jeckell and Hyde en niet altijd voorspelbaar.
Sky bestierde inmiddels het hele huis en ons leven. Ondanks alle training en therapie was er marginale verbetering. Steeds maar voor korte tijd voor er weer nieuw probleemgedrag de kop op stak. De lijst is inmiddels te lang om op te sommen. Op het dieptepunt moest ik de dames ieder op een andere verdieping in huis houden om confrontaties te voorkomen. De emmer was vol, mijn emmer was vol. Yoshi haar emmer was vol. Er moest iets gebeuren. Zoveel goed bedoelde adviezen maar ook veel onbegrip en het gevoel dat we niet gehoord werden. Moest ik nu echt zelf het wiel opnieuw uitvinden? Ik kon toch onmogelijk de enige zijn met dit probleem? Maar zo voelde het wel, dat ik de enige hond in de wereld had die dit gedrag liet zien. Een heel eenzaam gevoel is dat en het maakt je ook wanhopig van tijd tot tijd.
Sky werd gecastreerd. Om het knagende stemmetje in mijn hoofd te stoppen werden er ook meteen röntgenfoto’s gemaakt van al haar gewrichten. Terwijl wij zaten te wachten op de dierenarts en Sky tegen mij aan uit haar roesje wakker werd wist ik het eigenlijk al. Bij het zien van het pakketje met medicatie en supplementen dat al voor ons klaar stond werd mijn angst bevestigd. De foto’s waren niet goed. Sky kreeg de diagnose heudysplasie D met artrose. Mijn eeuwige pupje had dus al die tijd pijn. Chronische pijn. Ondanks al onze inspanningen hebben we, voor mij gevoel nog altijd, niet vroeg genoeg ingegrepen. |
Ondanks alles wat al speelde stortte mijn wereld in. Konden we dit nog oplossen. HD kun je niet zomaar van genezen. Moeten we opereren? Heeft dat zin? Welke opties zijn er? Hoe kunnen we haar kwaliteit van leven geven? Hoelang kunnen we haar kwaliteit van leven geven? Ze is nog geen 3.. De desbetreffende dierenarts was geen specialist op dit gebied en kon ons niet heel goed adviseren. Dus wederom eerst overal informatie inwinnen.
Ergens was er een zucht van opluchting. Ik had het goed gezien. Er was wel degelijk iets mis en nu konden we hiermee aan de slag. Haar gedrag werd beter verklaarbaar, nu konden we ergens naar toe gaan werken. Echter schuldgevoel en schaamte voerden de boventoon. Ik had al die tijd geweten dat er iets mis was, ik had eerder moeten ingrijpen. Doortastender moeten zijn. Ik had niet enkel af moeten gaan op het korte onderzoek van de dierenarts. We hadden toen meteen foto’s moeten laten maken. Ik kom mezelf wel voor mijn hoofd slaan.
Wederom een achtbaan. Wat gaan we doen? Wat kunnen we doen? Hoe moeten we nu verder? En bovenal had ik maar…… Er kwamt zelfs een stukje rouwproces bij kijken omdat ik zoveel plannen met haar had en we die nu serieus bij moesten bijstellen.
Na haar diagnose begin dit jaar zijn we een intensief revalidatie traject gestart met behulp van een geweldige dierenarts/chiropractor. Opereren, wat wij als serieuze optie hebben overwogen, bleek voor haar niet de juiste optie. We zijn bij ActiefDier van Mariska Martens terecht gekomen. Zij heeft ons geweldig begeleid en ook op gebied van gedrag kijkt en denkt zij mee. Sky krijgt pijnstillers en diverse supplementen. We zijn gestart met wekelijks hydrotherapie, chiropractie, dry needling en veel oefeningen thuis.
De situatie thuis was beter, veel beter, maar verre van “normaal”. Zo was het gedrag dat was ontstaan tijdens haar schijndracht volledig aangeleerd en niet te ontbreken, om te buigen of te corrigeren en moeilijk om te managen. Tot een echte confrontatie tussen Yoshi en Sky kwam het op dit moment, gelukkig, niet meer.
Beide dames moesten apart worden uitgelaten, altijd. Na verloop van tijd ging een wandeling aan de lijn aardig maar ook dit vroeg veel voorbereiding. Zo kon dit niet gehaast, ik moest mijn tijd nemen met aanlijnen en moest bijna Yoga oefeningen doen voor we de deur uitgingen. Teveel opwinding bij de start zorgde voor een onaangename wandeling compleet met “meltdown”. We konden niet met de auto naar het bos, teveel opwinding met als gevolg “meltdown”. Wandelen met andere honden, een reden voor “meltdown”. Andere honden tegen komen, een praatje met de buren… iemand die aan belt aan de voordeur en de lijst gaat door allemaal reden voor…
We konden dit goed managen maar over “normaal” spraken we allang niet meer.
Het concept trainen had in de tussentijd al op veel vlakken toch wel voor veel vooruitgang gezorgd. Dusdanig dat we met onze beide dames een rondreis naar Noorwegen aan hebben gedurfd! Een verandering van context, omgeving en even uit de dagelijks “sleur”. Wat een heerlijke 3 weken hebben we gehad. We hebben dingen gedaan die ik niet voor mogelijk had gehouden en we hebben niet alleen gemanaged we hebben genoten. Intens trots en gelukkig. Dit hadden we allevier echt nodig.
Vlak voor deze vakantie hebben we besloten om Sky op gedragsmedicatie te zetten, in de hoop haar nog iets beter leerbaar te maken. Geen wondermiddel, slechts ondersteuning op wat we allemaal al deden. Het maakte dat ze meer openstond om te leren en minder snel overprikkeld raakte.
Op enig moment, en dit was op het moment dat het best aardig ging, telde ik de dagen dat ik niet gebeten werd door mijn eigen hond. Het was altijd te verklaren, alles was altijd te verklaren maar haar agressie naar Yoshi was iets dat ons leven bepaalde. De rest kon en kan ik mee leven. De agressie naar Yoshi toe echter kreeg gevaarlijke vormen, voornamelijk voor mijn partner en mijzelf, en drukte wederom op de relatie tussen Sky en Yoshi.
We konden dit goed managen maar over “normaal” spraken we allang niet meer. Zolang dit goed ging was het thuis ook relatief rustig. Samen los in het bos wandelen was absoluut geen optie maar dit had ik allang geaccepteerd en was dus ook geen probleem. Tussen haar episodes door was ze eigenlijk een heerlijke hond.
Yoshi werd inmiddels meester in haar volledig negeren als zij haar “meltdown” had. Keek mij dan aan met een blik van “ik hoef daar niets mee toch?”. Wat een geweldige hond is ze toch dacht ik dan, ik zag dat ze het moeilijk vond maar wat ontzettend knap. Tot confrontaties kwam het tussen beide dames allang niet meer. Sky ging op die momenten wederom volledig “uit”, ze was niet bereikbaar en kon slechts nog reageren. Kon ik dan niet net op tijd aan de kant, raakte haar per ongelijk aan terwijl ik aan de kant ging, of probeerde we haar te onderbreken hapte ze direct. Wederom altijd te verklaren, haar gedrag was zeker niet onvoorspelbaar. Sterker ik zag het mijlenver aankomen, maar ik kon niets om te onderbreken.
Alle mogelijke opties hebben we besproken. Ook opties waarbij ze niet bij ons zou blijven. Herplaatsen, weer, konden we haar niet aandoen. Zou voor haar ook geen oplossing zijn. Voor ons wel natuurlijk, maar daarbij meteen een reden om deze optie van tafel te vegen. Als je een hond hebt met een “rugzakje” vergeet je soms waar je vandaan komt. Welke stappen of stapjes je samen al hebt gezet. Je voelt je schuldig naar je hond en je omgeving. Je wordt niet altijd begrepen en je hond zeker niet. Je hebt de liefste hond van de wereld, ondanks zijn issues en je zou zo graag zien dat een ander het ook ziet. Mensen hebben hun oordeel snel klaar en begrijpen niet waarom je dit “laat” gebeuren. Je zal je hond wel niet goed hebben opgevoed en je moet hem even laten zien wie de baas is heb ik vaak gehoord.
We hebben de afgelopen jaren management naar een nieuw niveau getild. Alles wat wij deden, iedere actie en beweging in huis werd doordacht en met militaire precisie uitgevoerd, want het luisterde zo nauw. Bezoek, kwam de laatste maanden niet of nauwelijks of onder strikte instructie of achter een hekje (ja, het bezoek zat achter een hekje..). Mijn huis was een hindernisbaan van hekjes, kennels, benches etc.
Ik vraag me wel eens af waar mijn grens had gelegen.
Iedereen heeft een ander punt waar het teveel wordt, waar je een grens trekt. Bij mij was deze grens blijkbaar nog niet bereikt toen we ons leven om de honden moesten bouwen, ik niet eens meer rustig kon gaan zitten om te eten of te ontspannen en zelfs niet toen ik herhaaldelijk werd gebeten door mijn eigen hond. Ik vraag me soms af waar mijn grens had gelegen.
Je verlegt je standaard van normaal, met Sky heb ik mijn normaal op de sneltrein gezet naar ‘la, la, land”.
Ik ben heel verdrietig geweest, hart gebroken, boos, gefrustreerd, wanhopig en menigmaal voelde ik mij alleen. Ik heb me geschaamd, ontzettend geschaamd dat ik Sky niet op de “rit” kreeg, dat ik niet altijd foutloos was. Ik kon grapjes maken over de situaties waarin in we ons bevonden en ik kon zelfs op ons grootste dieptepunt nog steeds zo nu en dan genieten van onze dames.
Gelukkig heb ik ook veel steun ondervonden van mensen om ons heen. Mijn beste vriendin en steun en toeverlaat heeft me meer dan eens opgevangen als ik het even niet meer zag zitten. Mijn partner en ik stonden vrijwel altijd op een lijn en hij was altijd met mij actief in het zoeken naar oplossingen. Als hij niet net zo hard had willen vechten voor haar had het nooit gewerkt.
En nu, na deze lange weg te hebben afgeled. Kan ik met recht zeggen vandaag gaat het goed en daar geniet ik van, intens. Is alles opgelost, nee. Het blijven, beiden, bijzondere dames en het is altijd afwachten wat de dag van morgen brengt.
Het is nog vers maar we zijn een nieuwe “normaal” aan het creëren. Ik merk dat ik hier aan moet wennen en soms mijn adem inhoud als er iets gebeurt wat altijd een trigger is geweest. Er is geen agressie meer in huis en wonder boven wonder kan ik zelfs met beide dames een heerlijke, ontspannen, boswandeling maken. Onze honden zijn weer onderdeel van onze leven en ons gezin ipv het middelpunt van. Ik kan weer bezoek ontvangen en de hekjes hebben een nieuw thuis gevonden en ik kan intens genieten als Sky op een zomer avond buiten in de tuin bij ons ligt te slapen. Een beeld dat ik nooit gedacht had nog te gaan zien.
Sky en Yoshi kunnen nu zonder al te veel management heel goed samen, sterker nog, de dames lijken elkaar best heel oké te vinden en zoeken elkaar steeds vaker op. Gelukkig had ik dit wel goed ingeschat. Er zat geen probleem in hun relatie, maar er speelde iets anders.
Ik zal altijd rekening moeten houden met.. en management blijft een belangrijk onderdeel van ons leven. Yoshi zal nieuwe honden altijd spannend blijven vinden, maar ik hoef niet meer bang te zijn dat ze meteen reactief zal zijn of zal bijten. Ik kan haar door deze situatie heen begeleiden met behulp van alle handvaten die ik door het concept trainen heb gekregen. Sky blijft altijd een rugzakje houden maar wij en zij kunnen nu genieten van het leven en elkaar in plaats van “overleven”. Sky heeft met behulp van Mariska Martens een hele goede spieropbouw en we kunnen nu de intense therapie wat afbouwen. Ze beweegt en loopt goed en dat maakt me blij en hoopvol voor de toekomst.
De pijnstillers en gedragsmedicatie zal ze nodig blijven hebben. Op enig moment zullen we proberen om dit voor zover mogelijk af te bouwen. Het zijn tenslotte geen smarties. Voor nu echter is het tijd voor wat rust en stabiliteit, op alle fronten.
We zijn op een punt beland waar ik mijn verhaal kan schrijven en terug kan kijken op ons avontuur tot nu toe. Op de momenten dat ik nu terugkijk met twijfel of we het wel goed hebben gedaan denk ik nu “ik heb meer dan mijn best gedaan” en meer kan je tenslotte niet doen..
